کپی رایت چیست؟

کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبی، علمی و هنری است.این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند- یعنی دیده،شنیده یا لمس شوند، شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، کد HTML یا گرافیک کامپیوتری باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD یا هارد درایو کامپیوتر باشد هم، شامل قانون کپی رایت میشود. قانون کپی رایت به خالق اثر اجازه میدهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند به فیلم تبدیل کردن یک رمان)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به اثر دسترسی دارد، میتواند از این حقوق استفاده کند. قانون کپی رایت از چه زمانی آغاز میشود و چه شرایطی دارد؟ قانون کپی رایت از زمانی که اثری در شکلی ملموس به وجود بیاید، شامل آن اثر میشود. برای مثال، یک ترانه سرای ساکن آمریکا، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright ©در کنار آن تاکید میکند که نویسنده اشعار است. سپس نوشته هایش را در پاکتی گذاشته و به آدرس خودش پست میکند و این پاکت را دربسته نگه میدارد. درواقع شاهد او تاریخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن این نامه، اثر خود را در دفتر کپی رایت آمریکا به ثبت می رساند تا از هرگونه سوئ استفاده حمایت شود. حتي اگر شخصی قبل از ثبت رسمی اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت میتواند مالکیت خود را به اثبات برساند. این مثال درباره آثار دیجیتالی هم صدق میکند به این صورت هنگام حفظ یک اثر در کامپیوتر، تاریخ و ساعت آن هم حفظ میشود و شما با در دست داشتن فایل اصلی همواره میتوانید ثابت کنید که زودتر از شخصی که به نحوی (برای مثال از وب سایت) به اثر شما دست یافته، آنرا به وجود آورده بودید. اگر این شیوه از نظر شما کاستی هایی دارد میتوانید اثر خود را بر روی دیسکت یا CD کپی کرده و به آدرس خود پست کنید. آنرا در جای مطمئنی نگه دارید و در موقع لزوم در حضور شاهد، آنرا باز کنید.

چه زمانی کپی رایت یک اثر به پایان میرسد؟

گاهی اوقات در یک ثبت کپی رایت به چند تاریخ برمی خوریم برای مثال "© Copyright 1998, 1999 John Smith." از آنجایی که یک خالق اثر در طول زمان کار خود را تصحیح، تکمیل یا دوباره نویسی میکند، تمام تاریخهای ثبت شده زمان خلق اثر را در دوره های مختلف مشخص میکنند و نشان دهنده زمان پایان گرفتن کپی رایت نیستند. تاریخ انقضای کپی رایت، بر اساس پیمان برن، حداقل شامل طول حیات خالق آن و 50 سال پس از مرگ او است. این مقدار زمان شامل تمام کشورهای عضو در پیمان برن میشود و هر کشور میتواند زمان بیشتری برای قابل اجرا بودن کپی رایت قائل شود اما این زمان نمیتواند از مقدار تعیین شده در پیمان کمتر باشد. گاهی اوقات در طی یک وصیت رسمی حقوق یک اثر به بازماندگان صاحب آن تعلق میگیرد که البته باید به تایید رسمی رسیده باشد.

کپی رایت در اینترنت

هنگامی که از یک وب سایت دیدن میکنید، کپی کردن مطالب، تصاویر یا کد HTML آن با چند کلیک انجام پذیر است و بسیاری از ما به دلایل مختلف این کار را انجام میدهیم. اشتباه عمومی در مواد موجود در اینترنت، این است که اینترنت یک فضای عمومی بوده و برداشت مطالب آن آزاد است، به خصوص که SAVE یا COPY فایلهای آن به سادگی امکان پذیر است و تقریبآ نمی توان از آن جلوگیری کرد. این طرز فکر مانند آن است که به خود اجازه دهیم به دلیل قرار داشتن فضای مقابل پارکینگ منازل در خیابان، در مقابل درب پارکینگ افراد پارک کنیم! آنچه در اینترنت میبینیم در صورتی قابل کپی کردن است که یا دولتی باشد مانند سفارت خانه ها، دانشگاهها و مانند آن ...، یا تاریخ کپی رایت آن منقضی شده باشد و یا صاحب وب سایت حقوق خود را لغو یا واگذار کرده باشد. به خاطر داشته باشید که "اینترنت" و فضای عمومی یا "public domain" هم معنی نیستند. مطالبی که توسط دیگران تهیه شده و با کسب اجازه قابل استفاده هستند صاحبان فایلها و برنامه های Midi، تصاویر گرافیکی (عکسها، نشانه ها، آثار هنری دیجیتالی)، نوشته ها، متون، HTML، javascripts و تمام مواردی که استفاده از آن مجاز اعلام شده اند، به شما اجازه نمی دهند که مواد مورد نظر را به نام خود ثبت کنید و این اجازه به معنای احراز مالکیت نیست. علامت کپی رایتی که در پایین صفحه یک وب سایت میبینید برای بخشهایی است که دارنده سایت خودش به وجود آورده (مثلا طرح گرافیکی یک وب سایت موسیقی) نه بخشهایی که صاحب سایت اجازه استفاده آنها را دارد.

گرافیک ها و تصاویر لینکی رایگان

تصاویر گرافیکی که در سایتها با عنوان free یا رایگان عرضه میشوند جزو اموال عمومی نیستند شما میتوانید از این تصاویر به طور رایگان استفاده نمایید اما "صاحب"ان به شمار نخواهید امد. در واقع شما در صورتی که با شرایط صاحب آن به شمار نخواهید آمد . واقع شما در صورتی می توانید از آنها استفاده کنید که با شرایطصاحب آن موافقت کنید برای مثال اگر صاحب اثر خواسته باشد که "در تصویر دخل و تصرف نکنید"یا:فقط در homepageشخصی خود از آن استفاده کنید"حتما این کار را انجام دهید.همین مساله در مورد تصاویر لینکی و نشانه ها هم صدق میکند." فونتها و علائم تصویری یا Dingbats عده ای تصور میکنند که طراحی فونت شامل قانون کپی رایت نمیشود و هنگامی که یک فونت طراحی شد، میتواند توسط عموم مورد استفاده قرار بگیرد. اما اینکه یک فونت به راحتی قابل تکثیر، کپی و انتشار است و اینکه "خط" وسیله ای برای بیان ایده ها و آثار تازه است، دلیل محکمی برای شامل نشدن قانون کپی رایت بر آن نیست. درست است که خط اصولا برای بیان تصویری افکار و ایده ها به وجود آمده است، اما یک طراح خط، برای کار خود همانقدر وقت، انرژی و خلاقیت مصرف میکند که یک نقاش یا نویسنده و با توجه به شرایط قانون کپی رایت، صاحب اثر معرفی میشود.

ايران و كپي رايت

قانون وضعيت حفظ حقوق مادي و معنوي پديد‌آورندگان آثار هنري اعم از هنرمندان، مولفان، مصنفان مربوط به سال 1348 است كه بر اساس اين قانون اثرهايي كه توسط پديد‌آورندگان تهيه مي‌شود و آنچه اين پديد‌آورنده از راه دانش‌ و ابتكار پديد مي‌آورد از آن اوست. چند بند از قانون سال 48 درباره اينچنين آثاري است كه توسط پديد آورنده به وجود مي‌آيد. شعر، ترانه، تصنيف، سرود، كتاب، نقاشي، پيكره‌سازي، عكاسي و موارد ديگر كه جنبه فولكور دارد و مربوط به هنرهاي سنتي است بر اساس اين قانون حفاظتي از صاحبان فكر و انديشه در سطح جامعه پديد مي‌آيد، اما از حيث اجرا در ايران به طور جدي و اساسي، مشكلات و تعيين مصاديق آن مختلف است. کشور ما در سال 1380 شمسي براي ثبت بين المللي علائم به کنوانسيون مادريد ملحق شد اما براي پيوستن به کنوانسيون ”برن” (که از کپي رايت حمايت مي کند) هنوز هم ترديد دارد و در حال حاضر هم برنامه اي نيز براي پيوستن به اين کنوانسيون در نظر گرفته نشده است. رفتار قانون گذار در کشور ما در خصوص حمايت از کپي رايت همواره با ترديد و احتياط توأم بوده و حتي در پيوستن به ترتيبات بين المللي براي حمايت از مالکيت هاي معنوي نيز ترديد وجود داشته و دارد. علاوه بر ترديدهايي که در خصوص لزوم حفظ حقوق مؤلف و مصنف وجود دارد، يکي از دغدغه هاي هميشگي کشورهاي جهان سوم اين بوده که پيوستن به نظامهاي بين المللي حمايت از کپي رايت به واسطه لزوم پرداخت مبالغ کلان بابت دريافت و خريد حق انتشار کتب، نشريات و آثار علمي و نرم افزارها، روند انتقال علم و تکنولوژي به اين کشورها را متوقف و يا دست کم کند مي سازد. البته ذکر اين نکته نيز ضروري به نظر مي رسد که در يک جامعه نرم افزاري که قانون حمايت از پديد آورندگان نرم افزار (Copy Right) رعايت نشود نمي توان به اجراي هر مقررات ديگري خوشبين بود.